Tantra co to? Czym naprawdę jest tantra prawdziwa? Tantryzm, filozofia.

Termin tantra w ostatnich latach często przewija się w kulturze Zachodu. Wielu osobom kojarzy się z tajemniczymi rytuałami, praktykami związanymi z seksualnością, masażem tantrycznym, duchowością i ezoterycznym spojrzeniem na wszechświat. Czym naprawdę jest tantra? Czy prawdziwa tantra ma odzwierciedlenie w powszechnym jej rozumieniu?

Czym jest tantra?

Słowo tantra pochodzi od pojęcia "włókno" (tkaniny, nici). W dosłownym tłumaczeniu tantra oznacza "narzędzie służące do rozciągania świadomości" (sanskryckie słowo "tan" oznacza rozszerzanie, rozciąganie, a "tra" to instrument, narzędzie).

Tantra to jeden z rodzajów pism objawionych uznawanych przez tantryzm śaktyjski, dżinijski i buddyjski. Pierwsze tantry zostały spisane w VI a X w. n.e., a ich językiem był sanskryt. Zawierają one zarówno opis doktryny, jak i praktyk tantrycznych. Szacuje się, że tantryzm buddyjski i hinduistyczny powstał między 300 a 400 r. n.e., jednak jego założenia dotyczące energii seksualnej męskiej i żeńskiej sięgają 2000 p.n.e. i czasów cywilizacji doliny Indusu.

Tantryzm - hinduizm, buddyzm, czy coś innego?

Tantryzm jest nurtem społecznym, filozoficznym i religijnym charakterystycznym dla hinduskich kultur Wschodu - Indii i Tybetu. Zazwyczaj wyróżnia się tantryzm hinduistyczny i buddyjski - związany z buddyzmem wadżrajana oraz dźinizmem.

Tantra hinduistyczna

Pisma określane terminem tantry odegrały znaczącą rolę dla religii hinduizmu na terenie Nepalu, Kaszmiru i całych Indii. Wiele grup wyznających hinduizm uznaje tantry za pisma ważniejsze niż święte księgi Wedy. Genezy tych pism upatruje się wśród niebramińskich ascetów, a poszerzanie ich wpływu miało związek z powstawaniem sieci świątyń poświęconych bogini Śakti, które według mitologii opisanej w literaturze orientalnej znajdowały się w miejscach, gdzie zlokalizowane są rozrzucone po świecie części ciała bogini.

Śakti to bogini będąca żeńskim odpowiednikiem boga Śiwa, jego małżonka, reprezentująca boską energię żeńską. Ten rodzaj energii odgrywa istotną rolę w tradycji tantrycznej - przebudzona energia żeńska jest bodźcem do działania i rozwoju. Jedną z pierwszych szkół tantry założył Matsjendranath przy świątyni Kamakhya w X wieku n.e.

Społeczną podstawę tantr stanowi dążenie do równości w społeczeństwie. Tantryzm jest rozwinięciem rytuałów wedyjskich (hinduistycznych), jednak w odróżnieniu od tego systemu, postuluje egalitaryzm i brak podziałów społecznych. Łamiąc konwencje społeczne, stanowił tym samym opozycję do braminizmu - religii powszechnej w X-VI w. p.n.e., zastąpionej później właściwym hinduizmem.

Tantra buddyjska

Nauki tantry buddyjskiej sięgają 2500 lat wstecz, a ich pierwotnym twórcą był Budda Siakjamuni, urodzony jako indyjski książę Siddhartha. Swoje życie poświęcił on sposobom na ucieczkę od wszelkiego cierpienia i dążeniu do szczęścia. Surowa asceza i wyrzeczenia nie przynosiły rezultatu, podobnie jak życie pełne zmysłowych uciech. Oświecenie przyniosła mu za to równowaga i powolny duchowy rozwój, którego zaczął nauczać. Nauki Buddy, dharma, dzielą się na dwie kategorie: sutry i tantry.

Tantryzm buddyjski funkcjonuje często pod nazwą wadżrajany, która jest kierunkiem w buddyzmie związanym z praktyką tantr. W buddyzmie nauki tantryczne mają nakierować praktyka na ścieżkę zgłębiania własnej, ludzkiej natury. Tradycyjna tantra tybetańska uznawana jest za wiedzę dogłębną i zaawansowaną, jednak jej przekaz jest niezwykle prosty ale i skomplikowany do zrozumienia. Podstaw tantry buddyjskiej używa w dzisiejszych czasach wielu nauczycieli, których określa się mianem lama. 

A jakie są to podstawy? Założeniem tantryzmu buddyjskiego jest istnienie we wszechświecie potężnej naturalnej energii, którą każdy z nas posiada także w sobie. Celem praktyki tantry jest odkrycie w sobie tej wewnętrznej energii, mądrości i miłości i spożytkowanie ich, polepszając swoje życie, uwalniając się od presji i niepokojów, i nadając swojemu istnieniu nowe znaczenie.  Tantra nie narzuca żadnych wierzeń i dogmatów - wskazuje jedynie drogę, która poprzez nasze własne obserwacje i doświadczenia, radość z życia i afirmację, może doprowadzić nas do satysfakcjonujących rezultatów.

Tantry buddyjskie określają system praktyk, który ma na celu bardziej bezpośrednie doświadczanie rzeczywistości poprzez zapewnienie szerszego wglądu w jej naturę i zwiększenie naszej świadomości. Każdy przejaw życia i świata, nawet wykluczany przez inne religie, w tantrze jest akceptowany jako mogący być elementem drogi do oświecenia. Zarówno cierpienie, jak i przyjemność są więc częścią boskiej energii, a ich świadome przeżywanie i przekształcanie w boską energię przybliża nas do dalszego rozwoju wyzwolenia.

Buddyści wierzą, że cierpienie i ludzkie przywary - żądza, nienawiść, egoizm czy ignorancja - są jedynie chmurami chwilowo przysłaniającymi słońce - naszą prawdziwą naturę, która zawsze i niezmiennie jest czysta, cechująca się miłością i mądrością. Kluczem jest przekształcenie energii pochodzącej z tych chmur w energię światła i dostrzeżenie prawdziwej natury rzeczy - bez ulegania iluzji, wyobrażeniom, projekcjom. 

Celem praktyki tantry nie jest długa droga pełna umartwiania się czy żmudnej pracy nad pokonywaniem swoich ograniczeń - ważny jest tu moment teraźniejszy, poparty afirmacją i dostrzeżeniem swojego potencjału. W tantrze oświecenie czy doskonałość nie jest czymś odległym, a czymś, co już w nas istnieje, lecz nie zawsze potrafimy to dostrzec.

Tantra a seks tantryczny

Teksty tantryczne w świecie Zachodu zostały rozpowszechnione poprzez zawarte w nich elementy erotyczne, które dały odzwierciedlenie w praktykach określanych jako seks tantryczny. Mimo iż "tantry" są obecnie znane głównie z praktyk seksualnych, ich opis nie stanowi jednak ich treści. 

Pożądanie istotnie odgrywa dużą rolę w tantrze, jednak jest rozumiane inaczej niż jedynie pożądanie, o jakim mowa w kontekście seksualnym. Jest ono związane raczej z wypełnianiem obowiązków społecznych i religijnych, dążeniem do władzy i bogactwa, a także uzyskiwania innych przyjemności. Są to w dużej mierze przyjemności zmysłowe, fizyczne, prowadzące do radości i zadowolenia zmysłowego. Jedynie jeden z pięciu rodzajów pożądania zmysłowego dotyczy ciała, pozostałe to pożądanie: formy, dźwięku, zapachu i smaku.

Pożądanie, zwane w tym kontekście jako Kama, jest opisywane jako środek prowadzący do duchowego oświecenia i wyzwolenia, co odróżnia tantryzm od innych systemów religijnych, gdzie dążenie do przyjemności czy bogactw jest uznawane za przeszkodę dla  duchowości i jej rozwoju. Tantra natomiast takie aspiracje uznaje za siłę napędową do obudzenia i wykorzystania energii Wszechświata, która określana jest mianem energii seksualnej. 

Energia seksualna według tantry wypełnia cały kosmos, rządząc całym Wszechświatem, będąc przyczyną wszystkiego, źródłem wszelkiego życia, naszą siłą napędową i ostatecznym celem. Pragnienie zmysłowe stanowi podstawę tajemnicy życia, jest oznaką świadomości siebie i bodźcem do dalszego rozwoju.

Techniki tantry mają na celu wskazanie drogi do uzyskania dostępu do odblokowania i wykorzystania tej boskiej energii w życiu każdego z nas. W przeciwieństwie do wielu innych systemów filozoficzno-religijnych, w tantrze nie uznaje się, by do takiego wyzwolenia konieczne było wyzbycie się przyziemnych przyjemności czy kontaktu z innymi w drodze ascezy, ślubów czystości czy odosobnienia w różnym kontekście.

Wręcz przeciwnie - w tantrze doznawanie głębokiej przyjemności oraz kontakt z drugim człowiekiem, w tym kontakty seksualne, mogą być drogą do uzyskania dostępu do energii wszechświata oraz połączenia, wyrównania i uporządkowania energii męskiej i żeńskiej w każdym z nas. Tantra jest ponadto drogą do przekształcenia przyjemności w duchowe doświadczenie głębokiej samoświadomości i radości z życia. 

Warunek rozwojowych skutków przyjemności jest jednak taki, by nie przeżywać jej chaotycznie, chwytając ją na siłę, przywiązując się do obiektów naszego pożądania. Bezrefleksyjnie przeżywana przyjemność sprawia, że energia pożądania wzmacnia nasze wzorce lgnięcia i przywiązania, a tym samym ignorancję i niezadowolenie. Świadome przeżywanie przyjemności chwili obecnej może być natomiast drogą do uwolnienia od życiowych iluzji i rozszerzenia naszego wąskiego wglądu w rzeczywistość, jeśli nauczymy się przekształcać energię pożądania w światło i mądrość, które będą służyć naszemu rozwojowi.

Kim jest i w co wierzy tantryk?

Tantryzm obejmuje różne zagadnienia, które łączą w sobie elementy hinduizmu i buddyzmu, a także lokalne kulty. Teksty tantryczne mogą obejmować zarówno opis drogi do potencjalnego objawienia tantrycznego i wyzwolenia (np. poprzez medytację, jogę, sadhany), jak i problematykę opętania oraz egzorcyzmowania. Elementem wspólnym tantr jest akceptacja wszelkich przejawów energii wszechświata, szacunek dla życia, a także dążenie do rozwoju i wyzwolenia. 

Pojęciem tantryk określa się osobę, która jest zwolennikiem danej tantry. Tantryk systematycznie wykonuje praktyki, które opisane są przez daną tantrę. Tantry są tekstami ezoterycznymi, a więc zawierają wiedzę tajemną przekazywaną jedynie wybranym osobom. By uzyskać do niej dostęp, konieczna jest inicjacja, nad którą czuwa Lama. Inicjacja obejmuje m.in. bezpośredni ustny przekaz i wyjaśnienie od autentycznego duchowego nauczyciela, a także deklarację otwartości do 3 klejnot (Buddy, Sangi i Dharmie). Przykładowo, w buddyzmie tybetańskim i wadżrajanie praktyki przekazywane są w nieprzerwanej linii od nauczycieli do ucznia aż od samego Buddy. 

W co wierzy i do czego dąży tantryk? Przede wszystkim do uwolnienia od cierpienia, rozszerzenia swojej świadomości, otwarcia umysłu i serca na prawdziwe oblicze świata. By to zrobić, często konieczne jest porzucenie nadmiernego intelektualizmu, konceptualistycznego spojrzenia na rzeczywistość, które często są przyczyną naszego poczucia oderwania od naszej wewnętrznej rzeczywistości.

By odzyskać kontakt z naszym czystym, wewnętrznym ja, pełnym mądrości, błogości i światła, należy przede wszystkim zmienić spojrzenie na samego siebie. Wielu z nas znajduje się w błędnym kole niezadowolenia napędzanym przez nasze błędne przekonania, szczególnie dotyczące nas samych. By możliwy był nasz rozwój i dążenie do spełnienia naszego potencjału, musimy zdać sobie sprawę z tego, że potencjał ten jest nieograniczony i że mamy do niego dostęp już teraz. Musimy niejako postawić siebie samych na miejscu bóstwa, co jest manifestacją nasze najgłębszej, jasnej i czystej natury.

Nie oznacza to oczywiście egocentryzmu, egoizmu i skupieniu jedynie na sobie - stworzywszy taką atmosferę pozytywnej energii wokół nas, należy dzielić się tym szczęściem z innymi wokół nas.

Praktyki tantry, które przeniknęły do świata Zachodu

Jeśli chodzi o tantrę buddyjską, nowoczesna tantra nie narzuca praktykom dogmatów i wierzeń. Przekazy nauczycieli buddyjskich pozostawiają słuchaczom szerokie pole do subiektywnej interpretacji. Buddyjska tantra nie odpowiada na nasze pytania, a pomaga w dotarciu do odpowiedzi, które każdy z nas ma w sobie. Celem praktyki tantry jest to, by pomóc nam odkryć nasz pełny potencjał, z którego nawet nie zdajemy sobie sprawy. 

Praktyki tantryczne, które wykonuje dany tantryk, nazywane są terminem sadhana. Jest to metoda osiągania swojego pełnego potencjału. Wyboru sadhany dokonuje guru, który dokonuje inicjacji danej osoby. Tantryczna sadhana może obejmować takie praktyki, jak:

• medytacja z wizualizacją,
• recytacja mantr,
• usypywanie lub rysowanie mandali,
• mudry - charakterystyczne gesty palców i dłoni,
• ćwiczenia jogiczne, 
• ćwiczenia oddechowe (pranajama).

Rytualne praktyki NEOtantry (która nie jest tantrą) mają na celu odnalezienie w sobie, odblokowanie i wykorzystanie energii seksualnej. Energia żeńska, w tym kontekście niemająca nic wspólnego z płcią osoby praktykującej tantrę, stanowi energię twórczą, wolę, inspirację, natchnienie, bodziec do działania oraz daje nam siłę i witalność. Każdy z nas posiada energię żeńską i męską, które powinny być w harmonii. O stanie naszej psychiki i ciała świadczy właśnie zrównoważenie naszych energii. Za pomocą praktyki tantry możliwe jest wyrównanie obecnych w nas różnych energii, odblokowanie ich przepływu w ciele i ich transformacja tak, by pomóc nam osiągnąć zdrowie, dobrobyt i nasz pełny potencjał.

Rytuały tantry dają nam ponadto okazję do bezpośredniego doświadczania i uważności skierowanej na istnienie i wszelkie jego przejawy, co umożliwia ukierunkowanie odczuwanej przez nas przyjemności na celebrację życia, boskości i samorealizację. Wiele z założeń buddyjskiej tantry ma odzwierciedlenie w popularnych w ostatnich latach praktykach mindfulness, uważności i praktykowania wdzięczności. To również z tantry buddyjskiej pochodzą różne praktyki duchowego rozwoju, jak kierowanie się do swoich przewodników duchowych - którymi w tantrze jest nasz lama i cała jego linia.

Dużą popularność w ostatnim czasie zyskuje joga i praktyki Kundalini, które mają na celu obudzenie w sobie mistycznej energii znajdującej się u podstawy kręgosłupa, w najniższej czakrze znanej jako Muladhara. Bogini Śakti nazywana jest także Bhudżangi, czyli "wąż", gdyż spoczywa ona w spoczynku, skręcona niczym to zwierzę, u podstawy kręgosłupa. Przebudzenie tej energii to środek prowadzący do duchowego wyzwolenia. 

Ważnym założeniem w praktykach tantrycznych jest to, iż praca dotyczy zarówno umysłu, jak i ciała. Tantra nie koncentruje się jedynie na poznawczych zdolnościach człowieka, a na pełnym spektrum jego potencjału. Oddziaływanie na ciało może przynosić skutki także dla umysłu i ducha, i odwrotnie. Dualność, wyraźnie widoczna w tantrze chociażby w postaciach Śiwy i Śakti, energii męskiej i żeńskiej, objawia się także tutaj. Wyzwoleniem jest zrozumienie, iż nawet takie pozorne przeciwieństwa są częścią jedności, jednej boskiej energii obejmującej cały wszechświat. 

Praktyki takie, jak ćwiczenia jogi czy masaże tantryczne, mają na celu m.in. odblokowanie naszych kanałów energetycznych, które powstają na skutek nieprzepracowanych traum czy emocji. Odblokowanie przepływu energii w ciele może skutkować lepszym funkcjonowaniem psychicznym, rozwojem duchowym, rozszerzoną samoświadomością, a co za tym idzie - także często polepszonym funkcjonowaniem seksualnym.  Seksualność nie jest jednak podstawą tantry, choć jej techniki mogą być stosowane w celach uzyskania większej otwartości i porozumienia między partnerami - a także w kontakcie z samym sobą.

Podsumowując, nauki tantry w dzisiejszym świecie obecne są w wielu aspektach życia - odnaleźć je można nie tylko w praktykach mających na celu polepszenie życia seksualnego, ale także w nurtach mindfulness, na zajęciach jogi, bioterapii czy na warsztatach medytacji i technik relaksacyjnych. Prawdziwa tantra to jednak coś więcej - starożytny system z wieloma tradycjami, którego moc znają tylko wybrani. 

Literatura:

1. David Lorenzen, 2002: "Early Evidence for Tantric Religion". Harper & Brown 
2. Gavin Flood, 2008: "Hinduizm. Wprowadzenie" (tłum. Małgorzata Ruchel). Kraków, Ex Oriente, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 
3. Geoffrey Samuel, 2010: "The Origins of Yoga and Tantra. Indic Religions to the Thirteenth Century". Cambridge University Press
4. Georg Geuerstein, 2004: "Joga - Encyklopedia" (tłum. Maria Kuźniak). Poznań, Wydawnictwo Naukowe Brama
5. Hugh Urban, 2010: "The Power of Tantra: Religion, Sexuality and the Politics of South Asian Studies". Palgrave Macmillan
6. Klaus Mylius, 2004: "Historia literatury staroindyjskiej" (tłum. Leon Żylicz). Warszawa, Wydawnictwo Akademickie Dialog
7. Lama Thupten Yeshe, 2009: "Wprowadzenie do Tantry. Przekształcenie pożądania". Warszawa, Wydawnictwo NORBU 
8. Łukasz Trzciński, 2001: "Filozofia Wschodu" (red. Beata Szymańska). Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
9. Piotr Grzegorz Michalik, 2011: "Ekstatyczne aspekty kultu jogiń w tradycji kaulów". Studia Religiologica, 44

Home » Wiedza » Tantra co to? Czym naprawdę jest tantra prawdziwa? Tantryzm, filozofia.