Dysfunkcje seksualne nierozerwalnie łączą się ze zdrowiem psychicznym, które - w dzisiejszych czasach, przechodzi poważny kryzys wśród społeczeństwa. W gabinetach ginekologicznych oraz psychologicznych, coraz częściej padają hasła takie jak: pochwica, wulwodynia, dyspareunia (Lew-Starowicz i in., 2017). Wszystkie trzy dysfunkcje różnią się od siebie objawami, jednocześnie wpływając na tą samą sferę życia - aktywność seksualną. Jak przebiega diagnoza i na czym polega leczenie?
Pochwica
Pierwsza z omawianych dysfunkcji psychoseksualnych - pochwica, uniemożliwia odbycie stosunku seksualnego. W większości przypadków ma ona podłoże psychogenne. Wejście do pochwy zamyka się mimowolnie przez występujący skurcz, blokując możliwość penetracji (Baszak-Radomańska i in., 2023).
Objawy pochwicy
Pochwica charakteryzuje się specyficznymi objawami, dzięki czemu diagnoza przebiega zwykle w sposób szybki i prosty (Baszak-Radomańska i in., 2023). Należą do nich m.in:
- niezdolność do penetracji - w wyniku skurczu mięśni, wprowadzenie członka nie jest możliwe, lub sprawia wiele bólu i dyskomfortu
- problem z aplikacją tamponu - próba umieszczenie tamponu, a nawet palca lub jakiegokolwiek przedmiotu nie jest możliwa, lub bardzo utrudniona, czemu również towarzyszy ból w trakcie podejścia
- utrudnione przeprowadzanie badań ginekologicznych - z powodu skurczu mięśni wewnętrzne badania ginekologiczne mogą być znacznie utrudnione i bolesne, lub niemożliwe
- odczuwanie lęku przed zbliżeniem - z powodu wcześniejszych doświadczeń związanych z bólem przy stosunku lub nieudaną próbą współżycia
- zaciskanie mięśni bez pojawiającego się bólu - zdarzają się przypadki pacjentek, które nie odczuwają bólu, natomiast wykazują inne objawy wskazujące na pochwicę
- lordoza
- ściskanie ud
Rodzaje pochwicy
Pochwicę można podzielić na dwa rodzaje - pierwotną oraz wtórną. Jeśli problem pojawił się już przy pierwszych próbach współżycia i nie ustępuje, mówimy o pochwicy pierwotnej. W tym przypadku kluczową rolę odgrywa obszar psychologiczny. Lęk, który utrzymuje i nasila objawy, może mieć różne podłoża: strach przed ciążą, trauma związana z przemocą seksualną, negatywne postrzeganie swojej seksualności, zaburzony obraz własnego ciała, nadmiernie kontrolujące i konserwatywne środowisko, przekonania religijne, bycie świadkiem przemocy czy zbyt wczesny kontakt z pornografią (Dębowska i in., 2022).
W przypadku kobiet, u których problem pojawił się nagle, a przedtem odbywały stosunki seksualne bez bólu i dyskomfortu, mówimy o pochwicy wtórnej. Może być ona spowodowana zarówno problemami biologicznymi (stany zapalne, endometrioza i inne), psychicznymi i współtowarzyszącymi.
Metody leczenia pochwicy
W leczeniu schorzenia pochwicy, oprócz zabiegów fizjoterapeutycznych i/lub urologicznych, które mogą okazać się konieczne w niektórych przypadkach, zaleca się również podjęcie psychoterapii i różnorodnych metod terapeutycznych oraz wspierających. Szczególnie polecanym nurtem psychoterapii w tym przypadku jest terapia poznawczo-behawioralna (Rawińska, 2022). Terapeuta oraz pacjent ustalają realny cel terapii, a dzięki profesjonalnym narzędziom terapeutycznym klient jest w stanie dojść do źródła problemu i następnie poznać sprzyjające rozwiązania. Dzięki pracy własnej oraz pracy z psychologiem, pacjent powoli redukuje utrudniające objawy, poprawia swoje funkcjonowanie i satysfakcję z życia seksualnego oraz prywatnego, a także zapobiega nawrotom lęku i pojawiania się dysfunkcji. Oswaja on swoje emocje oraz uczy się kontroli niesprzyjających myśli i przekonań.
Dodatkowo, w trakcie leczenia można wspomagać się różnorodnymi alternatywnymi metodami: medytacja, joga, stosowanie olejków CBD, trening uważności, trening autogenny Schulza, trening relaksacyjny Jacobsona, masaże, w tym masaż tantryczny, i ćwiczenia pomagające rozluźnić mięśnie pochwy (Dębowska i in., 2022).
Więcej o tym napisałem w artykule: Jak leczyć pochwicę.
Wulwodynia
Kolejna z dysfunkcji - wulwodynia, charakteryzuje się odczuwaniem bólu sromu, a także pojawiającym się w związku z tym sporym dyskomfortem. W okolicach intymnych pojawiają się nieprzyjemne odczucia pieczenia, swędzenia pochwy, kłucia (Baszak-Radomańska i in., 2023). Schorzenie to nie tylko wpływa negatywnie na satysfakcję lub możność współżycia i ogólnego samopoczucia, ale nieleczone grozi również przekształceniem się w tak zwany zespół bolesnego sromu. Szczególnie narażone na wulwodynię są pacjentki z cukrzycą i stwardnieniem rozsianym. Przyczyny tej dysfunkcji mogą być różnorodne - od genetyki, przez uszkodzenie nerwów lub zbyt dużą gęstość zakończeń nerwowych.
Objawy wulwodynii
Prawidłowa diagnoza wulwodynii pozwala na szybkie wdrożenie leczenia oraz zapobiegnięcie rozwinięcia się zespołu bolesnego sromu. Jeśli zauważysz u siebie niektóre z poniższych objawów, jak najszybciej udaj się na wizytę do lekarza ginekologa (Baszak-Radomańska i in., 2023):
- nadwrażliwość i/lub suchość pochwy
- dyskomfort trwający co najmniej 3 miesiące
- ból podczas stosunku
- zaczerwienia żeńskich narządów płciowych
- pieczenie, swędzenie, ból sromu, ujścia cewki moczowej, krocza i/lub odbytu
Rodzaje wulwodynii
Istnieje kilka różnych rodzajów wulwodynii (Lew-Starowicz i in., 2017). Jeśli weźmiemy pod uwagę miejsce pojawiania się nieprzyjemnych objawów, schorzenie to można określić jako: westibulodynie (w przypadku bólu przedionka pochwy), klitorodynię (przy bólu łechtaczki) i hemiwulwodynie (przy bólu okolicy łechtaczki).
Wyróżniamy również wulwodynie prowokowaną lub nieprowokowaną. Pierwsza z nich związana jest z występowaniem dolegliwości jedynie podczas dotyku chorobowego miejsca. Druga - wulwodynia nieprowokowana, przejawia się różnorodnym nasileniem i miejscami bólu.
Metody leczenia
Proces leczenia schorzenia, jakim jest wulwodynia, powinien być kompleksowy. Oznacza to korzystanie z pomocy lekarza ginekologa, a także psychologa. Jeśli lekarz prowadzący uzna inne formy leczenia za dodatkowo pomocne - na przykład fizjoterapię urologiczną, warto skorzystać z zaleceń.
Dlaczego wsparcie psychologiczne odgrywa tu znaczącą rolę? Objawy bólowe, które mają charakter długotrwały, rodzą w pacjentkach trudne emocję - lęk, bezsilność, rozdrażnienie, rozczarowanie. Może prowadzić to również do pojawienia się depresji. Kumulujące się negatywne emocję, strach i lęk, pogłębiają problem. Szczególnie zalecana jest w tym przypadku terapia poznawczo behawioralna (Rawińska, 2022). Niektórzy pacjenci chwalą również wyniki korzystania z hipnozy, jako dodatkowej, wspierającej formy. Ponieważ choroba wpływa na doświadczenia seksualne, a także ogólne samopoczucie, oprócz terapii indywidualnej można skorzystać również z terapii dla par. Wypracowanie prawidłowej komunikacji, współczucia i zrozumienia, są kluczowe dla obu stron w związku. W tym trudnym okresie, wsparcie partnera/partnerki jest nieocenione.
Dyspareunia
Ostatnia z omawianych dysfunkcji - dyspareunia, ukazuje się podczas stosunku płciowego, wywołując u kobiety ból lub dyskomfort. Nieprzyjemne objawy mogą wystąpić w trakcie lub po stosunku (Baszak-Radomańska i in., 2023). Podobnie jak w przypadku poprzednich schorzeń, dyspareunia może prowadzić do depresji, osłabienia lub zaniknięcia satysfakcji z życia seksualnego i relacji partnerskich, przewlekłego lęku i bezsilności.
Objawy dyspareunii
Zwróć szczególną uwagę na poniższe objawy:
- ból pojawiający się przy próbie penetracji
- ból po stosunku (może trwać nawet do kilku godzin po współżyciu)
- ból w trakcie badań ginekologicznych i/lub używania tamponu
- dyskomfort i ból mięśni dna miednicy
- pieczenie towarzyszące bólowi
- suchość pochwy
- lokalizacja bólu w obszarach miednicy i/lub genitaliów
- pojawianie się nieprzyjemnych odczuć podczas całego stosunku lub w trakcie wybranych pozycji seksualnych
Rodzaje dyspareunii
Podczas diagnozy, bierze się pod uwagę różne zmienne, w celu określenia dokładnego rodzaju dyspareunii:
1. Czas pojawiania się objawów podczas zbliżenia:
- Dyspareunia wczesna - dyskomfort występujący od początku współżycia
- Dyspareunia późna - objawy ujawniają się na koniec współżycia
2. Umiejscowienie bólu:
- Dyspareunia powierzchowna - ból w przedsionku pochwy
- Dyspareunia głęboka - ból w sklepieniu pochwy
- Dyspareunia uogólniona - ból na całym obszarze pochwy
3. Chronologia choroby:
- Dyspareunia pierwotna - objawy pojawiają się już z pierwszym kontaktem seksualnym
- Dyspareunia wtórna - objawy pojawiają się później, w trakcie aktywności seksualnej, a nie od pierwszego kontaktu
Metody leczenia
Wizyta u ginekologa, to pierwszy krok, który pozwala wykluczyć inne choroby i zdiagnozować konkretny przypadek. Dzięki prawidłowej diagnostyce, lekarz jest w stanie wskazać na prawdopodobne przyczyny i leczenie. Wyklucza lub potwierdza on infekcję, które można pomylić z dysfunkcjami. Kolejnym specjalistą, do którego może wysłać nas ginekolog, jest fizjoterapeuta i psycholog. W przypadku dyspareunii, podobnie jak przy pochwicy i wulwodynii, specjaliści doszukują się przyczyn psychogennych, które mają niezaprzeczalny wpływ na pojawienie się lub utrzymywanie objawów. Dlatego zaleca się korzystanie z psychoterapii, psychoedukacji i/lub pomocy seksuologa (Rawińska, 2022). Ponieważ dysfunkcja ta wpływa na życie seksualne i prywatne, warto rozważyć terapię dla par, podczas której psycholog lub seksuolog pracuje z obiema stronami.
Wszystkie dysfunkcje seksualne omówione powyżej, mają wspólny mianownik - ból i dyskomfort pojawiający się w okolicach intymnych. W zależności od konkretnej przypadłości, objawy te mogą ukazywać się w różnym czasie, nasileniu i formie Baszak-Radomańska i in., 2023). Bez wątpienia, dolegliwości te wpływają negatywnie na satysfakcję z życia seksualnego, pojawianie się ryzyka depresji, a także codziennie samopoczucie fizyczne i psychiczne. Prawidłowa diagnoza i włączenie leczenia, z naciskiem na podjęcie psychoterapii i/lub jakiejkolwiek formy psychologicznej, pozwalają na odzyskanie zadowolenia z kontaktów fizycznych i trwałe pozbycie się bólu, dyskomfortu i lęku. Współczesna medycyna oraz psychologia oferują skuteczne rozwiązania. Jeśli zauważasz u siebie niepokojące objawy, skorzystaj z pomocy specjalistów.
| Dyspareunia | Pochwica | Wulwodynia | |
| OBJAWY | Dyspaurenia to ból odczuwany przy próbie penetracji. Kobiety unikają zbliżeń intymnych, bo wiążą się one ze strachem przed stosunkiem i związanym z nim dyskomfortem. Dyspareunii oprócz bólu może towarzyszyć pieczenie. Ból lokuje się w okolicy genitalnej lub miednicy. Symptomy bólowe mogą być odczuwane przy próbie penetracji przez cały czas trwania stosunku albo gdy dochodzi do głębokiej penetracji pochwy przez penisa. Dysfunkcja ta może pojawić się za każdym razem, gdy dochodzi do współżycia lub w wybranych pozycjach seksualnych. Niekiedy jest ograniczona do konkretnych partnerów seksualnych. | Pochwica objawia się bezwiednym skurczem mięśni wokół wejścia do pochwy, powodującym jego zamknięcie i niemożność odbycia stosunku płciowego. Dotyczy mięśni, które otaczają 1/3 zewnętrznej części pochwy (mięsień kroczowy, mięsień dźwigacz odbytu), mięśni przywodzących ud, mięśni prostych brzucha oraz mięśni pośladkowych. Najczęstsze objawy pochwicy to ból, odruchowy skurcz mięśni wejścia do pochwy oraz mięśni dna miednicy o charakterze obronnym, ściskanie ud, lordoza, lęk przed stosunkiem. Ból wiąże się z penetracją, jednak może pojawić się też podczas badania ginekologicznego czy aplikacji tamponu. Choć pochwica jest schorzeniem kojarzonym głównie z bólem, jego odczuwanie nie jest konieczne do wystawienia diagnozy. | Wulwodynia objawia się bólem oraz dyskomfortem w okolicy sromu. W miejscach wewnętrznych lub zewnętrznych, wargach sromowych, łechtaczce, w przedsionku pochwy kobieta odczuwa kłucie, pieczenie, swędzenie pochwy, a nawet palenie, co uniemożliwia współżycie. Nawracająca wulwodynia może się przerodzić w zespół bolesnego sromu. To dolegliwość trudna do zdiagnozowania, bo oprócz dyskomfortu na sromie, nie występują żadne zmiany skórno-śluzówkowe. Jedynym widocznym objawem może być nadprodukcja białej wydzieliny z pochwy. |
| ETIOLOGIA | Dyspareunia często występuje u kobiet w wieku 30-40 lat i jest związana z ciążą oraz okresem połogu, zwłaszcza gdy kobieta zbyt szybko wraca do współżycia seksualnego. Problemy pojawiają się u karmiących piersią matek, które zmagają się z niedoborem estrogenów, co wpływa na stan śluzówki pochwy. Dyspareunia może mieć także podłoże psychiczne, gdy poród był dla kobiety traumą. Za ból podczas stosunku może odpowiadać także zbyt sucha błona śluzowa pochwy. Problem może dotyczyć starszych kobiet w okresie menopauzy, ale także młodszych używających antykoncepcji hormonalnej. Zdarza się, że bóle występują nawet kilka dni po stosunku, bo na wysuszonych i delikatnych ściankach pochwy dochodzi do mikrourazów, które mogą stać się przyczyną infekcji. | Ciężko znaleźć jednoznaczne źródła dotyczące występowania pochwicy - wynika to z trudności w postawieniu diagnozy. Pochwica może, ale nie musi wynikać z infekcji grzybiczej i bakteryjnej narządów płciowych, nadwrażliwości układu mięśniowego i nerwowego, zmian zanikowych pochwy, urazów i uszkodzeń w wyniku brutalnych stosunków płciowych lub masturbacji. Przyczyny mogą być też natury emocjonalnej: niewystarczająca gra wstępna, brak podniecenia, konflikty z partnerem czy brak emocjonalnej więzi z nim. | Niektóre badania naukowe wykazały, że przyczyny wulwodynii mogą mieć tło genetyczne, wynikać z uszkodzenia nerwów lub ze zbyt dużej gęstości zakończeń nerwowych, co może dawać obraz nadwrażliwości skóry okolicy sromu. Częściej na wulwodynię cierpią pacjentki ze stwardnieniem rozsianym i cukrzycą. |
| RODZAJE | Można ją podzielić ze względu na: lokalizację bólu: *powierzchowna (ból w przedsionku pochwy) *głęboka (ból w sklepieniu pochwy) *uogólniona (ból obejmuje całą pochwę) | Pochwica może mieć charakter pierwotny, gdy występuje u rozpoczynających życie seksualne nastolatek (które odczuwają lęk przed stosunkiem, utratą dziewictwa czy niechcianą ciążą) i młodych kobiet, zwłaszcza żyjących w stresie lub ciągłym napięciu, a także tych, które były ofiarami przestępstw seksualnych, przeszły poważne urazy lub były świadkiem gwałtu. | Ze względu na miejsce występowania dolegliwości wulwodynię można określać jako uogólnioną lub częściową, czyli westibulodynię (ból przedsionka pochwy), klitorodynię (ból łechtaczki) czy hemiwulwodynię (ból okolicy łechtaczki). |
| LECZENIE PSYCHOLOGICZNE | U podłoża dyspareunii mogą leżeć również czynniki psychologiczne lub relacyjne. Leczenie tej dysfunkcji seksualnej będzie polegało na psychoterapii prowadzonej np. przez psychoterapeutę-seksuologa lub terapii partnerskiej. Ból podczas stosunku powstały w wyniku działania czynników o podłożu psychogennym leczy się za pomocą wielomiesięcznej psychoterapii. | W leczeniu pochwicy stosowana jest farmakoterapia, która obejmuje podawanie leków o działaniu przeciwlękowym. Stosuje się również żele znieczulające i maści przeciwbólowe. Ważną rolę w terapii pochwicy odgrywa psychoterapia, która może pomóc pozbyć się uczucia strachu przed stosunkiem poprzez przepracowanie traum i trudnych doświadczeń z przeszłości. | Leczenie wulwodynii jest złożone i wieloetapowe, często nie przynoszące spodziewanych efektów. Skuteczne metody terapeutyczne obejmują terapię poznawczo-behawioralną oraz hipnozę. Ważna jest również terapia par, szczególnie w przypadku kobiet pozostających w związkach. |
| LECZENIE MEDYCZNE | Leczenie dyspareunii zależy od jej przyczyny. Diagnoza różnicowa obejmuje m.in.: pochwicę, niedostateczne nawilżenie, atrofię czy wulwodynię. W przypadku, gdy dyspareunia jest spowodowana stanami zapalnymi czy infekcjami, konieczne jest zastosowanie odpowiedniej farmakoterapii. | Leczenie pochwicy może obejmować farmakoterapię, fizjoterapię uroginekologiczną, a w niektórych przypadkach zastosowanie dilatorów. W skrajnych sytuacjach można również rozważyć interwencje chirurgiczne, choć są one rzadko stosowane. | Leczenie wulwodynii jest często wielokierunkowe i obejmuje stosowanie leków przeciwbólowych, znieczulających, hormonalnych oraz interwencji chirurgicznych w skrajnych przypadkach. |
Bibliografia:
Baszak-Radomańska, E., Jakima, S. (2023). Seksualne zespoły bólowe. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Dębowska, M., Gałęcki, P., Szulc, A. (2022). Seks a zdrowie psychiczne. Wydawnictwo Medyk.
Lew-Starowicz, M., Lew-Starowicz, Z., Skrzypulec-Plinta, V. (2017). Seksuologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Rawińska, M. (2022). Zaburzenia seksualne a psychoterapia poznawczo-behawioralna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Orawee Chinthakanan, Robert D. Moore, John R. Miklos, tłumaczenie: Piotr Kolczewsk, Ginekologia Małoinwazyjna, PZWL https://ginekologia.e-pzwl.pl/wp-content/uploads/2021/04/Ginekologia-maloinwazyjna.pdf
Reissing E.D., Binik Y.M., Khalife S., Cohen D., Amsel R. Vaginal spasm, pain and behavior: An empirical investigation of the diagnosis of vaginismus. Archives of Sexual Behavior 2004; 33: 5−17.
Rafael Torres-Cueco, Francisco Nohales-Alfonso, Vulvodynia—It Is Time to Accept a New Understanding from a Neurobiological Perspective, doi: 10.3390/ijerph18126639
https://www.termedia.pl/Vulvodynia-diagnosis-and-therapy-Part-2,4,19638,1,1.html
2 odpowiedzi