Anorgazmia – Brak orgazmu u kobiety i mężczyzny

Anorgazmia jest zaburzeniem seksualnym, które uniemożliwia czerpanie pełnej satysfakcji ze współżycia seksualnego lub utrudnia osiągnięcie orgazmu - brak orgazmu - zarówno podczas zbliżenia z partnerem/partnerką, jak również samodzielnie. Problem ten dotyka zarówno kobiet - brak orgazmu u kobiety - jak i mężczyzn i może być zależny od wielu różnych czynników, jednak niezależnie od przyczyny powstania problemu, prowadzi on do frustracji i wielu innych, czasem groźnych, powikłań.

Zatem jak rozpoznać anorgazmię? Jakie przesłanki powinny być spełnione, aby zakwalifikować swoje problemy w osiągnięciu rozkoszy do kategorii zaburzenia? A także jak sobie poradzić, kiedy już mamy pewność, że ten problem nas dotyczy?

Spis treści:

• Czym jest anorgazmia?
  • Czym jest orgazm?
  • Anorgazmia w ICD-10
• Podział anorgazmii
• Objawy anorgazmii
• Co prowadzi do anorgazmii?
  • Czynniki somatyczne anorgazmii
  • Czynniki psychogenne anorgazmii
  • Czynniki kulturowe anorgazmii
• Anorgazmia u kobiet i mężczyzn - pryzczyny
• Leczenie
• Wpływ teorii poliwagalnej na anorgazmię
• Bibliografia

Czym jest anorgazmia?

Anorgazmia to dysfunkcja seksualna polegająca na zaburzeniach związanych z występowaniem orgazmu, a konkretnie z niemożliwością osiągnięcia go w trakcie trwania stosunku, pieszczot z partnerem lub masturbacji, bądź z istotnym zmniejszeniem częstości jego występowania, pomimo pojawiających się objawów podniecenia seksualnego. O zaburzeniu tym mówimy również w sytuacji, kiedy orgazm występuje, ale z opóźnieniem lub nie przynosi przyjemności.

Czym jest orgazm?

Sam orgazm to z definicji kulminacyjny momentem aktywności seksualnej. Charakteryzuje się uczuciem szczytowej rozkoszy, połączonej z maksymalnym pobudzeniem. To właśnie w tym momencie człowiek odczuwa największą przyjemność. Towarzyszy temu szereg reakcji psychicznych (uczucie przyjemności, szczęścia, spełnienia, odprężenia) i fizycznych (skurcz mięśni, wzrost ciśnienia, przyspieszona akcja serca).

Aby doprowadzić do orgazmu potrzebne jest prowadzenie umiejętnej i odpowiednio długiej stymulacji stref erogennych, a w szczególności narządów płciowych (tzn. pochwa, szyjka macicy, łechtaczka, prącie). U niektórych osób osiągnięcie tego stanu jest utrudnione lub wręcz niemożliwe.

Anorgazmia a ICD-10 i brak orgazmu u kobiet i mężczyzn

Anorgazmia została opisana w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (pozycja F52.3). Występuje u kobiet oraz u mężczyzn, jednak znacznie częściej pojawia się w pierwszej grupie, ponieważ najczęściej występuje brak orgazmu u kobiety. Dysfunkcji tej nie łączy się z takimi męskimi schorzeniami, jak impotencja czy całkowity brak erekcji, jest to bowiem okoliczność w ogóle uniemożliwiająca odbycie stosunku. Aby mówić o zaburzeniu seksualnym, problemy z osiągnięciem orgazmu muszą trwać co najmniej 6 miesięcy.

Innym ważnym czynnikiem, który musi zaistnieć, aby mówić o anorgazmii jest stwierdzenie przez osobę dotkniętą tym problemem, że:

sytuacja ta wywołuje u niej niezadowolenie czy wręcz frustrację i obniża poziom satysfakcji z życia seksualnego.

Podział anorgazmii

Zaburzenie to można podzielić na anorgazmię pierwotną i wtórną. O pierwszym rodzaju zaburzenia mówimy, jeśli u kobiety lub mężczyzny orgazm nie występował nigdy, natomiast w drugim przypadku w przeszłości udało się go osiągnąć.

Wyróżniamy również anorgazmię sytuacyjną, która pojawia się jedynie w określonych momentach lub podczas zbliżenia z określonymi partnerami czy partnerkami. Jest to najczęściej występujący rodzaj zaburzenia.

Objawy anorgazmii

Anorgazmia jest zaburzeniem, które łatwo zdefiniować i rozpoznać. Jeśli pomimo spełnienia poniższych warunków orgazmu nie można osiągnąć lub jego osiągnięcie jest znacznie utrudnione, wówczas mówimy o chorobie jaką jest anorgazmia:

• towarzyszące uczucie podniecenia seksualnego;
• odpowiednio długa i umiejętna stymulacja stref erogennych;
• wystąpienie fizycznych symptomów pobudzenia seksualnego, takich jak wzwód członka, zwiększone ukrwienie narządów rodnych u kobiety, wzmożone nawilżenie pochwy;
• odczuwanie popędu seksualnego, czyli prawidłowy poziom libido. W konsekwencji, jeśli taki stan rzeczy utrzymuje się dłużej, wówczas partnerzy (lub partner/partnerka) odczuwają stały brak satysfakcji z pożycia i nierozładowane, stale utrzymujące się napięcie seksualne. To z kolei może prowadzić do unikania sytuacji zbliżenia i wycofywania się w obawie przed kolejnym rozczarowaniem, a co za tym idzie narastaniem frustracji z takiego stanu rzeczy. Osoba dotknięta tym problemem może również skarżyć się na obniżoną samoocenę i zaburzenia emocjonalne.

Co prowadzi do anorgazmii? Brak orgazmu u kobiety i mężczyzny

Wśród czynników prowadzących do anorgazmii wyróżniamy:

• czynniki somatyczne,
• psychogenne i
• kulturowe.

Czynniki somatyczne anorgazmii

Czynniki somatyczne to wady (wrodzone bądź nabyte) narządu rodnego, np. wady statyki macicy czy wady wrodzone pochwy, zaburzenia hormonalne prowadzące do obniżenia libido np. dysfunkcja tarczycy, hipoestrogenizm, zaburzenia neurologiczne - np. uszkodzenie nerwu sromowego, zaburzenia w następstwie zabiegów operacyjnych, zmiany poporodowe, stany zapalne w obrębie narządu moczowo-płciowego lub brak kurczliwości mięśnia Kegla.

Czynniki psychogenne anorgazmii

Jako czynniki psychogenne wyróżniamy przede wszystkim stany lękowe towarzyszące współżyciu (np. lęk przed zajściem w ciążę, brak intymności w realizacji zbliżenia), czasowe zmniejszenie pożądania seksualnego spowodowane złym nastrojem lub przemęczeniem fizycznym i/lub psychicznym, brak zgodności między partnerem emocjonalnym a seksualnym, konfliktowość w związku, niska kultura erotyczna, nieudany dobór partnerski lub różne potrzeby seksualne partnerów i brak możliwości ich zaspokojenia, niechęć do partnera (świadoma jeśli czynniki niechęci są znane, bądź ukryta jeśli osoba, której dotyczy problem nie jest ich w stanie określić), wszelkie zaburzenia o podłożu psychologicznym, zespół zakodowanych reakcji seksualnych (możliwość osiągnięcia satysfakcji seksualnej tylko pod wpływem określonych bodźców) lub w skrajnych przypadkach traumatyczne przeżycia seksualne w dzieciństwie. W tym przypadku warto sięgać po terapię traum Havening.

Czynniki kulturowe anorgazmii

Czynniki kulturowe mające wpływ na powstanie zaburzeń to np. rygorystyczne wychowanie w konserwatywnym środowisku, brak należytej wiedzy o seksualności, czy przeceniane roli orgazmu w satysfakcji w związku partnerskim. Jeśli anorgazmia współistnieje z silną potrzebą seksualną, wówczas może prowadzić do licznych zaburzeń wtórnych o podłożu psychicznym oraz somatycznym, który polega na długotrwałym przekrwieniu biernym w okolicach narządów miednicy mniejszej, co w konsekwencji może prowadzić do przerostu w mięśniowej części szyjki macicy oraz przerostów tkanki łącznej przymacicza.

Anorgazmia i brak orgazmu u kobiety i u mężczyzny - przyczyny

Przyczyny anorgazmii można różnicować także ze względu na płeć.

I tak anorgazmia u kobiet może być efektem takich czynników, jak:

• zaburzenia endokrynologiczne, zwłaszcza dotyczące stężenia hormonów płciowych (progesteronu i estrogenów), które z kolei są efektem różnego rodzaju działań czy schorzeń, np. stosowania antykoncepcji hormonalnej czy występujące na skutek menopauzy;
• zaburzenia działania mięśni Kegla, a więc kurczliwości mięśni dna miednicy;
• nieprawidłowa budowa bądź urazy nabyte narządów rodnych;
• uszkodzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (mózgu lub rdzenia kręgowego);
• różnego rodzaju choroby somatyczne, takie jak chociażby cukrzyca czy różnego typu stany zapalne;
• problemy emocjonalne, wśród których wyróżniamy w przypadku kobiet między innymi lęk przed niechcianą ciążą lub – zupełnie odwrotnie – lęk przed kolejnym niepowodzeniem podczas prób zajścia w ciążę, przebyte traumy czy przemęczenie i zbyt długa ekspozycja na czynniki stresujące,
• niska samoocena lub brak pociągu do partnera;
• poczucie nudy i rutyny oraz powtarzalności, zwłaszcza w długich związkach;
• złe, konfliktowe relacje z partnerem;
• niesprzyjające okoliczności zbliżeń, takie jak np. niekomfortowe warunki mieszkaniowe (brak intymności, złe skojarzenia);
• nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, przyjmowanie narkotyków.

U mężczyzn natomiast warto zwrócić uwagę na takie czynniki jak:

• niski poziom męskiego hormonu płciowego, jakim jest testosteron i jego pochodne;
• niskie poczucie własnej wartości, w tym przede wszystkim zaniżona samoocena w sferze umiejętności seksualnych, budowy ciała czy atrakcyjności fizycznej;
• zaburzenia psychiczne o charakterze lękowym (lęki uogólnione bądź dotyczące sfery seksualnej, co często wiąże się z nieudanymi doświadczeniami intymnymi w przeszłości);
• używanie prezerwatyw, przede wszystkim, jeśli są one źle dopasowane, np. są zbyt grube lub źle dopasowane i ograniczają skalę doznań fizycznych.

Leczenie anorgazmii - leczenie braku orgazmu u kobiety i mężczyzny

Wielu ludzi zastanawia się jak osiągać orgazm. Niewątpliwie poprzez działanie. Celem leczenia anorgazmii jest odtworzenie warunków optymalnych do osiągnięcia orgazmu. Leczenie anorgazmii należy rozpocząć od zidentyfikowania przyczyny problemu. Kiedy specjalista rozpozna zaburzenie i będzie w stanie określić co je spowodowało, wówczas można podjąć działania mające na celu poprawę życia seksualnego lub całkowite wyeliminowanie problemu.

Jednym ze sposobów leczenia anorgazmii jest podjęcie terapii (partnerskiej lub indywidualnej). Po takie rozwiązanie sięga się przede wszystkim, kiedy problem ma podłoże psychologiczne, niemniej często bywa, że jest to jeden ze sposobów radzenia sobie z chorobą także wtedy, kiedy wynika ona z innych przyczyn.

Właściwy dobór terapii jest możliwy wówczas, kiedy zostaną wyeliminowane inne choroby mogące przyczyniać się do powstawania zaburzeń oraz ewentualnie zmiana farmakoterapii, o ile jest stosowana i lekarz stwierdzi, że ma istotny wpływ na sytuację osoby dotkniętej zaburzeniem. Niezwykle istotna jest analiza przebiegu reakcji seksualnych, a także relacji partnerskich chorego.

Bardzo często okazuje się, że przyczyną powstania zaburzeń są nieprawidłowe relacje partnerskie. W związku z tym, leczenie najczęściej rozpoczyna się od naprawy tych relacji oraz wprowadzenia lub poszerzenia edukacji seksualnej. Bardzo istotne jest, aby chęć do rozpoczęcia terapii wykazywały dwie osoby. W leczeniu i edukacji szczególny nacisk kładzie się na przekazanie wiedzy dotyczącej chociażby pobudzania przestrzeni Grafenberga (inaczej punkt G), stymulacji pochwy i łechtaczki (jednocześnie), czy też stymulacji szyjki macicy. Swoje zastosowanie nierzadko znajdują tutaj treningi partnerskie oraz desensybilizacji.

Sama terapia jest procesem złożonym i najczęściej opiera się na terapii poznawczo-behawioralnej. Terapeuta kładzie nacisk na zwiększeniu samoakceptacji pacjenta oraz zwiększeniu jego samoświadomości. W przypadku, jeśli jest to konieczne, przeprowadza się także korekcję błędnych przekonań i założeń związanych ze sferą seksualną.

W trakcie leczenia anorgazmii przydatne są treningi masturbacyjne, które ułatwiają odkrycie swoje ciała i swoich wzorców pobudzania sfer erogennych. W przypadku osłabienia mięśni Kegla (inaczej część mięśni dna miednicy), które odpowiedzialne są za podtrzymywanie pęcherza moczowego i narządów leżących w obszarze jamy brzusznej, można pomóc sobie ćwiczeniami, które polegają na rytmicznym napinaniu i rozluźnianiu mięśni krocza. Co ważne, pamiętać o tym muszą nie tylko kobiety, ale także mężczyźni. Mięśnie Kegla u mężczyzn czasem także wymagają wzmocnienia, o czym niestety obecnie niewiele się mówi. Wiedza na ten temat wciąż jest niewystarczająca. W tej sytuacji konieczna jest profilaktyka, którą można rozpocząć samodzielnie, dzięki wizytom u fizjoterapeuty I następnie ćwiczeniu mięśni dna miednicy w warunkach domowych.

Somatyczne przyczyny anorgazmii są leczone zgodnie z zasadami znanymi z ginekologii, endokrynologii, neurologii, itd. W zależności od przyczyny powstania problem lekarz specjalista dobiera właściwe leczenie. Bardzo ważne mieć na uwadze, że warto udać się do masażysty uroginekologicznego, lub fizjoterapeuty uroginekologicznego w celu oceny siły mięśni, ponieważ również błędne jest zakładanie, że mięśnie są słabe, bowiem w wielu przypadkach nauka skurczu mięśni bez odpowiedniej nauki rozluźnienia mięśni Kegla może powodować więcej problemów niż pożytku.

W ostatnim czasie zyskuje na popularności także terapia seksualna oparta na zasadach neotantry. Wiele obós, zwłaszcza kobiet, coraz częściej zapisuje się na masaże tantryczne z objawiami anorgazmii - w tym przypadku brak orgazmu u kobiety, z intencją zwiększenia czucia ciała lub zwiększenia czucia miejsc intymnych. Masaże tantryczne, jeśli odpowiednio wykonywane, mogą pomóc w zwiększeniu czucia ciała oraz poprawie czucia w okolicach intymnych. Proces ten zachodzi dzięki dwóm kluczowym elementom:

• Mappingowi yoni i lingama - mapping yoni jest to technika mapowania obszaru genitalnego, która pozwala na neurotorowanie i tworzenie nowych połączeń neuronowych w układzie nerwowym. Dzięki temu możliwe jest zwiększenie wrażliwości i odczuwania przyjemności w okolicach intymnych.
• Bezpiecznemu podejściu do ciała i intymności - masaże tantryczne wykorzystują techniki oddechowe, medytację i intencje, aby pomóc osobie masowanej w zanurzeniu się w swoim ciele i nawiązaniu kontaktu ze swoją intymnością. Dzięki temu w bezpieczny sposób można osiągnąć większą pewność siebie i pozytywne nastawienie do miejsc intymnych, co z kolei może przyczynić się do łagodzenia anorgazmii.

Teoria poliwagalna a anorgazmia

Teoria poliwagalna zakłada, że życie emocjonalne człowieka ma podłoże biologiczne, a jego doświadczenia psychiczne ściśle wiążą się z procesami zachodzącymi w ciele. Mówi ona o tym, iż to co dzieje się w naszym ciele, wpływa na nasze zachowanie i zdolność do relacji z innymi ludźmi. Jest ona niezwykle istotna ze względu na pełnioną rolę regulacji systemu nerwowego i jej całościowego wpływu na nasze samopoczucie fizyczne i psychiczne.

Stephen Porges, dyrektor Centrum Badań nad Ciałem i Mózgiem na wydziale psychiatrii Uniwersytetu Illinois, stworzył mapę, która pokazuje wpływ systemów psychofizjologicznych na nasze zachowanie, zdolność interakcji z innymi ludźmi, poczucie bezpieczeństwa oraz samopoczucie.

Układ nerwowy człowieka, jego emocje i zachowanie działają w oparciu o trzy podstawowe części system nerwowego: układ przywspółczulny - tutaj gałąź grzbietowa nerwu błędnego, układ przywspółczulny - tutaj gałąź brzuszna nerwu błędnego oraz układ współczulny. Dwie pierwsze gałęzie składają się na nerw błędny.

Nerw błędny to dziesiąty spośród dwunastu nerwów czaszkowych. Jest on najdłuższy i posiada najwięcej funkcji. Odpowiada on w pierwszej kolejności za unerwienie opon mózgowych z tyłu czaszki, ale pełni również szereg innych, ważnych ról. Jest odpowiedzialny między innymi za podniebienie miękkie, gardło, wprawia w ruch mięśnie, dzięki którym odżywiamy się i mówimy, zatem działa niezależnie od naszej woli, bowiem unerwia narządy wewnętrzne. Ma także wpływ na odporność i emocje poprzez przewodzenie impulsów nerwowych z ośrodkowego układu nerwowego oraz impulsów z receptorów narządów zmysłów do ośrodkowego układu nerwowego.

Układ przywspółczulny z gałęzią grzbietową nerwu błędnego (starą) wykształcił się najwcześniej ze wszystkich i tym samym jest najbardziej prymitywny. Jego zadaniem jest odbieranie I przekazywanie informacji z trzewi. Uruchamia on strategię obronną, która działa na zasadzie zamarcia i zamrożenia. Grzbietowa gałąź nerwu błędnego zaczyna swój bieg w jądrze grzbietowym i odpowiada za unerwienie narządów podprzeponowych. Pozytywne działania tej części nerwu błędnego to harmonijna regulacja funkcji układu trawiennego oraz moczowego. Negatywne działania to z kolei m.in. wycofanie, zaburzone funkcje trawienne, redukcja funkcji metabolicznych, depresja i emocjonalny brak zaangażowania.

Kiedy działanie nerwu grzbietowego wraz z układem współczulnym przejmują rolę dominującą, u pacjentów może wystąpić zespół jelita drażliwego, udar, zawał, problemy z oddychaniem, lęki i depresje oraz problemy behawioralne wraz z błędną interpretacją sygnałów płynących z ciała.

Układ przywspółczulny z gałęzią brzuszną nerwu błędnego (nową) występuje jedynie u ssaków. Gałąź brzuszna ma swój początek w jądrze dwuznacznym i odpowiada za unerwienie narządów nadprzeponowych. Odgrywa on kluczową rolę w procesie przywiązywania emocjonalnego i relacji z innymi ludźmi, a więc również za zaangażowanie społeczne, poziom empatii i poczucie bezpieczeństwa. Odpowiada za regulację serca i płuc. Wraz z innymi nerwami czaszkowymi, tj. nerwem trójdzielnym, okoruchowym i wzrokowym, twarzowym, podjęzykowym i językowo-gardłowym, tworzy funkcjonalnie związaną całość, odpowiadając m.in. za połykanie, żucie i artykulację.

Gałąź brzuszna może mieć pozytywne działanie na człowieka, objawiające się harmonijnie działającym układem sercowo-naczyniowym, trawiennym, metabolizmem oraz równowagą emocjonalną. Jeśli gałąź ta działa nieprawidłowo ma to swoje negatywne odbicie w uwalnianiu aktywności współczulnych i starej części jądra dwuznacznego nerwu błędnego.

Ostatnia składowa układu nerwowego – współczulna, służy do zarządzania zachowaniami typu walka/ucieczka.

Zachowanie równowagi w funkcjonowaniu układu współczulnego i nerwu grzbietowego pomaga zwiększyć odporność na stres, zwiększa wydzielanie oksytocyny, zmniejsza ryzyko wystąpienia m.in. udaru i cukrzycy oraz zmniejsza występowanie stanów zapalnych.

Teoria poliwagalna wspomniana na początku jest bardzo przydatnym narzędziem do obserwacji pacjentów zmagających się z problemem anorgazmii, gdyż emocje i układ nerwowy współgrając ze sobą, odgrywają ogromną rolę w diagnostyce i następnie leczeniu braku orgazmów.

Mózg stanowi ośrodek przyjemności, w którym zbiegają się wszystkie informacje płynące z ciała. To właśnie dzięki niemu wiemy, czy coś jest dla nas przyjemne lub nie. Wiele naszych preferencji seksualnych wynika z prostej fizjologii, a więc bezpośrednio z naszej budowy ciała. Dzięki zakończeniom nerwowym (receptorom) znajdującym się na skórze i pod nią, nasz organizm odbiera mnóstwo informacji i przekazuje je dalej, do centrali - czyli mózgu.

Istnieją cztery rodzaje nerwów odpowiedzialnych za przesyłanie informacji do mózgu podczas orgazmu:

• Nerw podbrzusza, który przesyła sygnały z macicy i szyjki macicy (u kobiet) oraz z prostaty (u mężczyzn)
• Nerw miednicowy, który przekazuje sygnały z pochwy i szyjki macicy (u kobiet) oraz z odbytu (u obu płci)
• Nerw sromowy transmituje dane z łechtaczki (u kobiet) oraz moszny i penisa (u mężczyzn)
• Nerw błędny, który przenosi sygnały z szyjki macicy, macicy i pochwy.

Jeśli nerw błędny ulegnie uszkodzeniu lub też na przestrzeni lat jego działania zostanie zaburzone i przekształcone, osoba, której ten problem dotyczy może zauważyć u siebie szereg problemów zdrowotnych, w tym również problem z osiągnięciem orgazmu oraz brakiem orgazmu u kobiety i mężczyzny. Niesprawny układ nerwowy w części odpowiadającej za przesyłanie sygnałów niezbędnych do osiągnięcia satysfakcji seksualnej w znaczny sposób wpływa na życie seksualne, dlatego też w przypadku kłopotów z określeniem źródła problemu warto, polegając na założeniach teorii poliwagalnej, skupić się właśnie na funkcjonowaniu nerwu błędnego. To potwierdza korzystne działanie masażu tantrycznego, który za pomocą ucisków i dotyku działających w przestrzeni skórno-trzewnej oraz za pomocą specyficznego spodobu oddychania wspiera regulacji działania nerwu błędnego.

Bibliografia

1. WIEM (encyklopedia): Anorgazmia. Onet.pl.
2. https://gemini.pl/poradnik/zdrowie/czym-jest-anorgazmia/
3. red. nauk. M. Lew-Starowicz, Z. Lew-Starowicz, V. Skrzypulec-Plinta, Seksuologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017,
4. T.S. Sathyanarana Rao, Anil Kumar M. Nagaraj, Female Sexuality, Indian J Psychiatry, 2015 Jul; 57(Suppl 2),
5. http://www.choroby.biz/
6. Zaburzenia seksualne u kobiet. Wytyczne postępowania klinicznego dla lekarzy położników i ginekologów, Ginekologia po Dyplomie, 2012, nr 1
7. Ł. Müldner-Nieckowski, Zaburzenia orgazmu, Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/seksuologia/zaburzenia-seksualne/u-kobiet/91983,zaburzenia-orgazmu (dostęp 11.02.2021).
8. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10.
9. Stephen W. Porges, Teoria poliwagalna, 2020
10. Cristina Stuparu, Delcea Cristian, Female orgasm disorder. Anorgasmia, June 2020International Journal of Advanced Studies in Sexology
11. M. Dora i M. Mijas, Od masturbacyjnego obłędu do zdrowia seksualnego. Zmiany w postrzeganiu autoerotyzmu w dyskursie medycznym i terapii, „Psychoterapia” 2012, t. 3
12. G. Andrzej. Wpływ hormonów płciowych i neurotransmiterów na funkcje i zachowania seksualne, „Seksuologia Polska” 2006, t. 4, nr 1
13. J. Oettingen, Dysfunkcje seksualne – podejście oparte na teorii poznawczej, „Seksuologia Polska” 2013, t. 11, nr 2
14. https://synergiczni.pl/zdrowie-psychiczne/chemia-milosci-czyli-co-dzieje-sie-w-ciele-podczas-orgazmu

Home » Wiedza » Anorgazmia – Brak orgazmu u kobiety i mężczyzny